دکتر امید زمانی

مهمانی‌هایی که در آنها مشروبات الکلی و سایر مواد مصرف می شود از چالشهای سلامت عمومی در سالهای اخیر است که علاوه بر کشور ما در دیگر نقاط دنیا نیز دغدغه متخصصان بهداشتی است. موادی که بر رفتار، هوشیاری، و یا خلق وخو تأثیر میگذارند روانگردان [psychoactive] نامیده میشوند و مردمان از هزاران سال قبل چنین موادی را شناسایی کرده و برای مقاصد مختلف به کار برده‌اند. در مجموع سه دسته مواد روانگردان وجود دارد که بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند: مواد کند کننده یا مخدر: مانند الکل، تریاک، هروئین و مشتقات آنها، مواد تحریک کننده مانند کافئین، کوکائین، نیکوتین و مشتقات آمفتامین و مواد توهم‌زا مانند حشیش، مسکالین و ماری جوانا. البته متأسفانه در تداول رسانه‌ها و برخی مسؤولان کشور لفظ روانگردان را فقط برای مشتقات آمفتامین (مانند اکستازی) به کار می برند که نادرست است. مصرف و حتی تولید بسیاری از این مواد امروزه به دلیل عوارض مختلفی که دارند ممنوع هستند. تنها کافئین که در قهوه وجود دارد به صورت آزاد تولید و مصرف می‌شود و داروهای جدید روانپزشکی نیاز به مصرف اکثر آن مواد قدیمی برای امور درمانی را هم کاسته‌اند.
علاوه بر الکل اخیرا ماده‌ای به نام اکستازی در پارتی‌ها مورد استفاده جوانان قرار می‌گیرد که معمولا به شکل قرص‌هایی با رنگ، شکل و نامهای مختلف یا به شکل پودر حل شده در نوشیدنی‌هاست تا برای لحظاتی به طور مصنوعی شرم وخجالت را کنار بگذارند و رفتارهایی بکنند که در حالت سلامت روانی هرگز انجام نمی‌دهند.
فردی که اکستازی مصرف کند تا چند ساعت این احساسات را خواهد داشت: افزایش شدید احساس خوب بودن، افزایش انرژی، تمایل برای ارتباط با دیگران و احساس تعلق و نزدیکی به دیگران، احساس عشق و سرخوشی، دست و دلبازی، افزایش لذت از موسیقی ، افزایش حس‌های پنج گانه ، احساس تجربیات و حالات روحی جدید در زندگی ، تمایل برای آغوش گرفتن و بوسیدن دیگران، تمایل برای فعالیت شدید و رقص‌های طولانی. مصرف کنندگان این مواد انرژی و تحرک زیادی پیدا میکنند که در ترکیب با بی‌توجهی و رفتارهای کنترل نشده گاه منجر به حوادثی فجیع مانند تصافات رانندگی یا پرت شدن از بلندی‌ها می‌شود.
فراموشی مقطعی یکی دیگر از عوارض این مواد است به نحوی که فرد یادش نمی‌آید چه کرده است. برخی مصرف‌کنندگان اکستازی رفتارهای جنسی پرخطری انجام می‌دهند که بعدا آن را به خاطر نمی‌آورند. آسیبی که این ماده به مغز می‌زند حتی با یک بار مصرف ضایعاتی جبران ناپذیر باقی می‌گذارد، به نحوی که افراد دچار کاهش قدرت تمرکز، اضطراب یا افسردگی مزمن می‌شوند. مصرف اکستازی گاهی موجب مرگ ناگهانی می‌شود که متأسفانه مواردی از آن در کشور ما هم رخ داده است.
گاهی قرصهای اکستازی شامل مواد دیگری از جمله مواد توهم زا هستند. این امر خطرات اکس را تشدید می‌کند. در مهمانی‌هایی که مشروبات الکلی همراه اکس مصرف شود عوارض آنها بیشتر می‌شود.
در مطالعه‌ای که سه سال پیش منتشر و در مناطق 1 تا 5 تهران انجام شده است میزان مصرف الکل را حدود 54 درصد و مصرف اکستازی را حدود 19 درصد جوانان 15 تا 24 ساله ذکر کرده‌اند. [ii]
بسیاری از خطر ها موقعی رخ می‌دهد که انسان هشیاری کافی ندارد و قدرت تصمیم‌گیری منطقی او کم شده است. الکل و مواد این اثر را دارند و افراد را در معرض رفتارهای پرخطر دیگری قرار می‌دهند که منجر به بیماریهایی مانند ایدز می‌شود.
احساس نیاز روحی، فشار همسالان و تمایل برای فرار از تلخی های زندگی روزمره برخی از دلایل شرکت در این پارتی‌ها و مصرف الکل و اکستازی بوده است و البته برخی هم بدون دلیل خاصی مواد مصرف کرده‌اند. بنابراین بهتر است برنامه ریزان و مجریان فرهنگی و اجتماعی اقداماتی در جهت کاهش عوامل منجر به این مشکلات انجام دهند چون برخورد مقطعی و تنبیهی پس از مصرف آن به تنهایی نمی‌تواند جلوی عوارض جسمی، روانی یا اجتماعی آن را بگیرد. برای برطرف کردن هر آسیب اجتماعی یا بیماری بایددر ابتدا آن را بهتر شناخت و جنبه های مختلف را همچون خصوصیات گروه‌های در معرض خطر، سن، جنس، طبقه اجتماعی، علل و زمینه های روانشناختی، بیولوژیک و محیطی وقوع آن را بررسی نمود که بدین لحاظ حمایت مسؤولان از پژوهش‌های علمی مستقل و همه جانبه در این زمینه ضرورت دارد. از سوی دیگر با افزایش امکانات برای تفریح و شادی، رفع دغدغه‌های فکری جوانان و ایجاد محیطی امن و توانمندساز با مشارکت خودشان آنان را به سوی سلامت رهنمون شد.

[ii] شعله بارونی و همکاران. بررسی مصرف اکستازی در بین جوانان 15 تا 25 سال مراجعه کننده به کافی شاپ های پنج منطقه تهران. مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علومپزشکی تهران، دوره 65 ، شماره 11 ، بهمن 1386ص 49